Հայաստանի ուշ էնեոլիթյան խեցեղենը
Զարդարյան Դ․, DownloadՄինչ օրս Հայաստանի ուշ քալքոլիթի ամենաամբողջական ուսումնասիրված հուշարձաններն են Ներքին Գոդեձոր բնակավայրը և Արենի-1 քարանձավը, որոնց մշակութային շերտերը պարունակում են նյութական մշակույթի բազմաթիվ և շատ տեղեկատվական մնացորդներ, որոնց ժամանակագրական շրջանակը հաստատվում է բազմաթիվ ռադիոածխածնային նյութերով։ Այս մնացորդների մեջ կենտրոնական դիրք է գրավում խեցեղենը, որի ուսումնասիրությունը հնարավորություն է ստեղծում բացահայտելու տվյալ ժամանակի խեցեղենի ավանդույթները։
Երկու հուշարձաններն էլ գտնվում են հանրապետության հարավային մասում՝ Որոտան և Արփա գետերի ձորերում։ Ներքին Գոդեձոր բնակավայրը գտնվում է Սյունիքի մարզում՝ ծովի մակարդակից մոտ 1800 մ բարձրության վրա։ Այստեղ պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են էնեոլիթյան մի քանի հորիզոններ՝ քարե պարիսպների և քարե հատակների մնացորդներով: Այս բնակավայրի էնեոլիթյան հորիզոնները, ըստ ռադիոածխածնային տարեթվերի, գտնվում են մ․թ․ա 3600-3300 թվականների ժամանակաշրջանում։
Արենի-1 կարստային քարանձավը, որը նաև հայտնի է որպես «Թռչունների քարանձավ», գտնվում է Արենի գյուղից արևելք և գտնվում է ծովի մակարդակից մոտ 1000 մ բարձրության վրա՝ Արփայի ձախ ափին գտնվող ժայռոտ կրաքարային գոյացություններում։ Այստեղ պեղումները բացահայտեցին էնեոլիթյան մի քանի հորիզոններ՝ երեքից չորս մետր ընդհանուր հաստությամբ: Մինչ օրս էնեոլիթի վերին երկու (առաջին և երկրորդ) հորիզոնները առավելապես ուսումնասիրված են, ռադիոածխածնային ժամկետները, որոնց ժամանակաշրջանը ընդգրկում է մ.թ.ա. 3600-3300 թվականները առաջին հորիզոնի համար (2:2) և մ.թ.ա 4000/3900-3700 երկրորդի համար։
